Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ,ΚΙΝΗΣΗ/ΦΥΣΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

 Δρ Κωνσταντίνος Μπουζιώτας & Δρ Απόστολος Ντάνης          

 

“Η Φυσική Αγωγή, Κίνηση/Φυσική Δραστηριότητα κατά την  Προσχολική Ηλικία”

Η κίνηση/φυσική δραστηριότητα είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της όλης υπόστασης του ατόμου και δεν μπορεί να μελετάται μεμονωμένα. Από τις αρχές του αιώνα μας εκδηλώθηκε ζωηρό ενδιαφέρον για την κίνηση σαν παιδαγωγικό μέσο, ενώ η θεωρία του «δυϊσμού» έχει αναθεωρηθεί προ πολλού.

Η κίνηση είναι μια βασική διάσταση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ο άνθρωπος χειρίζεται το περιβάλλον του με το κινητικό του σύστημα, αποκτά τις πρώτες γνώσεις και εμπειρίες του (απόσταση, σχήμα, βάρος, κλπ.) με τη βοήθεια των αισθήσεων και της κίνησης. Επομένως, η μελέτη της κινητικής συμπεριφοράς είναι ταυτόχρονα και μελέτη όλης της προσωπικότητας.

Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η κινητική συμπεριφορά του παιδιού αρχίζει πολύ πριν τη γέννησή του. Σαν πρώτη κινητική συμπεριφορά μετά τη γέννηση μπορούν να χαρακτηριστούν οι αντανακλαστικές κινήσεις, οι οποίες δεν υπόκεινται στη θέλησή του, αλλά εκδηλώνονται μετά από διάφορα εξωτερικά ερεθίσματα. Το νεογέννητο βλέπει, ακούει, οσφραίνεται, είναι ευαίσθητο στον πόνο, γεύεται, αισθάνεται την επαφή και την αλλαγή της θέσης του.

Η περαιτέρω κινητική του εξέλιξη διέπεται από δύο βασικές αρχές:

α)Την Cephalo-Caudala, που σημαίνει ότι πρώτα το παιδί αρχίζει να ελέγχει το κεφάλι του και προοδευτικά τα προς τα κάτω μέλη του σώματος (π.χ. σήκωμα της κεφαλής, μετά στήθους και μετά από έξι περίπου μήνες έλεγχος των γοφών, πράγμα που του επιτρέπει να κάθεται).

β)Την Proximo-Distala, που σημαίνει ότι οι κινήσεις που εκτελούνται από τα μέλη που βρίσκονται στο κέντρο του σώματος, ελέγχονται και εκτελούνται νωρίτερα από άλλες κινήσεις που εκτελούνται από μέλη της περιφέρειας (άκρα) του σώματος (π.χ. ο τρόπος σχεδιασμού-γραφής του παιδιού που στην αρχή χρησιμοποιεί όλο το χέρι από τον ώμο ως τα δάκτυλα, για να περιοριστεί αργότερα στον καρπό και στα δάκτυλα).

Περαιτέρω, οι κινητικές ικανότητες διακρίνονται σε Φυλογενετικές και σε Οντογενετικές. Οι Φυλογενετικές κινητικές ικανότητες είναι αποτέλεσμα της ανάπτυξης και όχι της εξάσκησης/προπόνησης (μπουσούλημα, βάδισμα, τρέξιμο, άλμα, ισορροπία, ρυθμική κίνηση, κύλισμα, σκαρφάλωμα, εξάρτηση, αιώρηση, ρίψη, λαβή). Οι Οντογενετικές κινητικές ικανότητες είναι αποτέλεσμα της περιβαλλοντικής επίδρασης/εξάσκησης/προπόνησης (κλασικός αθλητισμός, αθλοπαιδιές, σκι, ενόργανη γυμναστική, χορός, κολύμβηση, ποδηλασία, κωπηλασία κλπ.). Οι Φυλογενετικές κινητικές ικανότητες προηγούνται των Οντογενετικών, αποτελούν τη βάση, ενώ η κατάλληλη καλλιέργειά τους συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη και εκδήλωση της γενετικής προδιάθεσης των Οντογενετικών ικανοτήτων. 

Από τη γέννηση ως την ηλικία των 5-6 χρόνων, το παιδί ολοκληρώνει την ανάπτυξη των Φυλογενετικών του ικανοτήτων και το νευρικό του σύστημα πλησιάζει την πλήρη ωρίμανση. Για να πετύχουμε την ομαλή φυσική του δραστηριοποίηση και την απρόσκοπτη καλλιέργεια των Φυλογενετικών κινητικών ικανοτήτων του είναι απαραίτητη η χρησιμοποίηση και εναλλαγή πολλαπλών και ποικίλων κινητικών ερεθισμάτων. Η κινητική εξειδίκευση σ’ αυτή την περίοδο είναι αναμφισβήτητα απαγορευτική. Τα ποικίλα κινητικά ερεθίσματα θα δημιουργήσουν τα αντίστοιχα ‘κινητικά σχήματα’ τα οποία θα εγγραφούν στον εγκέφαλο και θα αποτελέσουν μελλοντικά τη βάση των  εξειδικευμένων/αθλητικών κινητικών (Οντογενετικών) προτύπων. Η  παραπέρα ανάπτυξη του κινητικού  φάσματος και η προσαρμογή του στις κινητικές απαιτήσεις του περιβάλλοντος, είναι πλέον θέμα  εμπειρίας και εξάσκησης.

Κατά το στάδιο της ανάπτυξης του ατόμου υπάρχουν αποφασιστικές κριτικές περίοδοι (critical periods). Αυτές προσδιορίζουν ένα στάδιο περιορισμένης χρονικής διάρκειας, κατά το οποίο μια ορισμένη επίδραση από τον ίδιο τον οργανισμό ή το περιβάλλον, προκαλεί ειδική αντίδραση του οργανισμού. Αναπτύσσονται, δηλαδή, ιδιότητες και ικανότητες που βρίσκονταν σε λανθάνουσα μορφή και οι οποίες χωρίς τον κατάλληλο ερεθισμό στον κατάλληλο χρόνο, δεν θα είχαν την ευκαιρία να εκδηλωθούν στο έπακρο. Με τον κατάλληλο όμως περιβαλλοντικό ή οργανικό ερεθισμό εκδηλώνονται και διατηρούνται εφ’ όρου ζωής. Η διαπίστωση της ύπαρξης αυτών των περιόδων αυτονόητα είναι σημαντική, όσον αφορά την κινητική διαπαιδαγώγηση του παιδιού. Επομένως, η καλλιέργεια των Φυλογενετικών κινητικών ικανοτήτων στην ‘κριτική περίοδο’ των 0-6 χρόνων είναι άκρως σημαντική υπόθεση, η οποία και προδιαγράφει τη μελλοντική ομαλή κινητική εξέλιξη του παιδιού (και όχι μόνο) και σηματοδοτεί την κινητική του γενετική προδιάθεση. Η παιδαγωγική στρατηγική κατά την περίοδο αυτή είναι η Αισθησιοκινητική Δραστηριοποίηση (Κιναίσθηση, Ισορροπία, Ακοή-συντονισμός ήχου και κίνησης, Ακουστική Μνήμη, Αφή-συντονισμός αφής και κίνησης, Συντονισμός Όσφρησης-Γεύσης-Κίνησης, Αμφιπλευρία, Αυτοσυγκέντρωση) ιδιότητες και ικανότητες άμεσα συνδεδεμένες με την κίνηση/φυσική δραστηριότητα.

Αναμφίβολα, η κινητική εξέλιξη του παιδιού της προσχολικής ηλικίας αν δεν είναι ικανοποιητική, υπάρχει το ενδεχόμενο εμφάνισης προβλημάτων στη φυσιολογική, ψυχοσωματική και διανοητική του ανάπτυξη. Παιδιά που υστερούν κινητικά δεν μπορούν να βιώσουν τα ευχάριστα συναισθήματα που προσφέρει το ομαδικό παιγνίδι, πράγμα που δημιουργεί ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα. Επίσης, προβλήματα γραφής, ανάγνωσης και αριθμητικής που εμφανίζονται αργότερα, μπορεί να οφείλονται σε ελλιπή αισθησιοκινητική δραστηριοποίηση. Ένα παιδί που υστερεί στην κινητική ισορροπία, κιναίσθηση, αντίληψη απόστασης, κατεύθυνσης, χώρου κλπ., θα έχει οπωσδήποτε πολλές δυσκολίες στο να γράφει και να διαβάζει.

Συμπερασματικά, λοιπόν, η ανάπτυξη των Φυλογενετικών κινητικών ικανοτήτων μέσω της αισθησιοκινητικής δραστηριοποίησης κατά το στάδιο της Προσχολικής Ηλικίας είναι πολύ σημαντική για τη σωματική και ψυχοπνευματική συγκρότηση του παιδιού. Είναι απόλυτα σημαντικό και επιβεβλημένο αυτή να ανατίθεται σε άτομα με σχετική ειδίκευση και να υλοποιείται σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους (παιδικούς σταθμούς, νηπιαγωγεία, αθλητικά κέντρα).

Από την παραπάνω επιχειρηματολογία  αναδεικνύεται ότι η κίνηση/φυσική δραστηριότητα είναι άμεσα συνδεδεμένη και αναπόσπαστο στοιχείο της προσχολικής αισθησιοκινητικής αγωγής. Αδιάψευστα, η κίνηση/φυσική δραστηριότητα και η κινητική ανάπτυξη του παιδιού αποτελούν κύρια συστατικά και πεδίο έρευνας  της Φυσικής Αγωγής. Κατά τη γνώμη μας, αρχικά τα Τ.Ε.Φ.Α.Α. πρέπει να ενεργοποιηθούν και να επιδείξουν το δέοντα ζήλο στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών Φυσικής Αγωγής για την προσχολική ηλικία, ώστε επαρκώς επιμορφωμένοι συνάδελφοι ν’ αναλάβουν τη Φυσική Αγωγή στα Νηπιαγωγεία της επικράτειας. Κατά δεύτερον, η συνεργασία των εκπαιδευτικών είναι μεταξύ άλλων βασικό στοιχείο της φιλοσοφίας των ΑΠΣ/ΔΕΠΠΣ. Έτσι ο κατάλληλα επιμορφωμένος Εκπαιδευτικός Φ.Α. σε αλληλεπίδραση και συνεργασία με τον έμπειρο συνάδελφο Νηπιαγωγό, θα προσεγγίσουν ολιστικότερα και θα συμβάλουν ουσιαστικότερα στην αρμονική κινητική, γνωστική, συναισθηματική και κοινωνικοηθική ανάπτυξη του παιδιού, στη σημαντική αυτή περίοδο της ζωής του, η οποία κρύβει ‘τα περισσότερα  μυστικά  και  τη δυναμική της ανθρώπινης ανάπτυξης, σε σχέση με οποιαδήποτε  άλλη  φάση ανάπτυξης’.

           Δρ Κωνσταντίνος Μπουζιώτας & Δρ Απόστολος Ντάνης                    

   Σχολικοί Σύμβουλοι Φυσικής Αγωγής